Στον αστερισμό της γραβάτας
Στη γνωστή ρήση του Οσκαρ Ουάιλντ «μια
καλοδεμένη γραβάτα είναι το πρώτο σημαντικό βήμα στη ζωή ενός άνδρα»
αντιτείνουμε το «η μεταξωτή γραβάτα που μου χάρισες, θηλιά θα γίνει και
θα με πνίξει, αφού μ’ άλλον βρε μπαμπέσα με παράτησες». Ετσι ξεκινάει «Η
γραβάτα», το τραγούδι του Χρήστου Νικολόπουλου που το 2001 είχε
μελοποιήσει άγνωστους στίχους του Τσιτσάνη. Και συνέχιζε: «Τη μεταξωτή
γραβάτα θα την κάνω κομματάκια, κι απ’ το νου θα σε βγάλω και γραβάτα
άλλη θα βάλω και γραβάτα άλλη θα βάλω κι ας πνιγώ». «Εδώ» του καθόταν η
γραβάτα τού Τσιτσάνη που ως γνωστόν δεν φόραγε ποτέ. «Συριζαίο πριν την
ώρα του» τον χαρακτήρισε με το γνωστό σκωπτικό του ύφος ο Στάθης Παχίδης
των Αγαμων Θυτών σε πρόσφατο άρθρο του στο Protagon, ένα από τα δεκάδες
δημοσιεύματα για το ακανθώδες πλέον θέμα «γραβάτα».
Αλλά γι’ αυτό υπάρχουν τα τραγούδια, για να αποσυμφορίζεται η ατμόσφαιρα. «Ακουγα εσένα άκουγα, κάτι σαν αντίο ή παράκουγα, ύστερα είπες κι άλλα, αλλά δεν άκουγα, μονάχα θυμάμαι καθαρά μια ροζ γραβάτα» έγραφε ο Κραουνάκης για την Πρωτοψάλτη το 2002. Στην ιστορία έχει μείνει φυσικά ο «κοντός με τη γραβάτα», στίχος του Καρβέλα που τραγούδησε η Ρίτα Σακελλαρίου το 1986, αλλά και η αποστροφή της Αφροδίτης Μάνου στο «Χαιρετίσματα» (σ.σ. στην εξουσία), σουξέ του Βασίλη Παπακωνσταντίνου (1988): «Εγώ δεν θέλω τον αρμόδιο να παίξω, να αποφασίζω κεκλεισμένων των θυρών, είμαι απ’ αυτούς που πάντα μένουνε απ’έξω, γιατί δεν έχω ούτε γραβάτα ούτε παπιγιόν».
Σαν το δαχτυλίδι
Αχ αυτή η γραβάτα... Oπως και το δαχτυλίδι στα χέρια της γυναίκας, το υπ’ αριθμόν ένα ανδρικό αξεσουάρ χιλιοτραγουδήθηκε στο ελληνικό ρεπερτόριο, αλλάζοντας μορφή ανάλογα με τη σκοπιά του δημιουργού, από σύμβολο στάτους σε θηλιά και πάλι πίσω.
Η τάση μας για δραματοποίηση δεν ήταν δυνατό να στερέψει τώρα. «Θα βάλω γραβάτα όταν “κουρευτεί” το χρέος» είπε τον περασμένο Ιανουάριο ο Αλέξης Τσίπρας και έντεκα μήνες μετά, ακόμα τον κοιτάμε στον λαιμό: τελικά θα στολιστούμε ή θα κρεμαστούμε; Για να τα λέμε όλα, την τάση της μόδας είχε διαβλέψει ο Θεόδωρος Πάγκαλος ήδη από το ’12. «Σιγά σιγά, τα τελευταία χρόνια, ξεκινώντας από τον Συνασπισμό, διάφοροι εμφανίζονταν χωρίς γραβάτα, ελάχιστοι και χωρίς σακάκι» είχε γράψει σε άρθρο του στα «Νέα». «Δεν φοβόνταν κανέναν. Δεν υπήρχαν πια οι τρομεροί πρόεδροι, ο Αλευράς, ο Τσαλδάρης που θα σε ειρωνεύονταν από το ύψος της έδρας εξαναγκάζοντάς σε σε μια "ευπρεπή συμπεριφορά" που οπωσδήποτε περιελάμβανε ως πρώτο και αναντικατάστατο συστατικό τη γραβάτα». Και συνέχιζε: «Είναι τόσο μεγάλη η δίψα για τη νεωτερικότητα, είναι τόσο μεγάλο το μίσος για κάθε τι παλιό και καθιερωμένο ώστε ακόμα και πρώην υπουργοί με δεκαετείς και βάλε θητείες πέταξαν στον αέρα το ντεκολτέ τους για να μαζέψουν ψήφους». Ο ίδιος –λέει– απεχθανόταν πάντα τις γραβάτες αλλά ξεκίνησε να τις φοράει όταν βγήκε βουλευτής το ’81 ως ένδειξη σεβασμού σε αυτούς που τον είχαν στείλει εκεί. Δεν δείχνει πάντως εξ ορισμού έλλειψη στυλ.
Τα ράσα και ο παπάς
Ο άνθρωπος που έχει γράψει ιστορία στην ελληνική μόδα, ο μετρ Γιάννης Τσεκλένης, επίσης δεν φοράει ποτέ γραβάτα. «Δεν θεωρώ τη γραβάτα απαραίτητη, εδώ και 39 χρόνια δεν φοράω, για τον επιπρόσθετο λόγο ότι με ενοχλούσε όταν χειρουργήθηκα κάποια στιγμή σοβαρά» λέει στην «Κ». «Ενδυματολογικά είμαι εναντίον του κομφορμισμού. Το σακάκι του Βαρουφάκη, για παράδειγμα, με την κόκκινη ρίγα το θεωρώ πολύ ωραίο. Το παράπονό μου είναι ότι στο μεν δικαστήριο οι δικηγόροι δεν μπορούν να δικάσουν αν δεν είναι ευπρεπώς ντυμένοι, ενώ στη Βουλή που νομοθετεί πηγαίνουνε με τα γιλέκα. Η αφαίρεση της γραβάτας είναι ένδειξη αντικομφορμισμού, απείθειας στο κατεστημένο, το έχουν εκμεταλλευτεί γι’ αυτό τον συμβολισμό. Ο Αντρέας φορούσε το ζιβάγκο –λάθος λέξη για το ρούχο, αλλά τέλος πάντων–, αλλά όταν μπήκε στη Βουλή το έβγαλε. Δυστυχώς τα ράσα κάνουν τον παπά. Η στολή πειθαρχεί τις ομάδες, μπορεί να ’ναι χαλαρή αλλά τις πειθαρχεί, ενώ έτσι αναγνωρίζεις τον εργαζόμενο. Αν βγει ένας παπάς από το ιερό ντυμένος βατραχάνθρωπος, δεν θα πας να μεταλάβεις. Αν ο δικηγόρος σου φορά κίτρινο κοστούμι και ροζ παπιγιόν, πάει, την έχασες τη δίκη. Η ομοιογένεια διαταράσσεται όταν μπαίνει ο Τσίπρας στη Σύνοδο Κορυφής και είναι σαν τη μύγα μες στο γάλα».
Για όλα πάντως «φταίνε» οι Κροάτες. Ο μετρ της γλώσσας Νίκος Σαραντάκος (που σημειωτέον επίσης δεν φοράει γραβάτα) μας πληροφορεί: «Τον 17ο αιώνα, στη Γαλλία χρησιμοποιούσαν σώματα ελαφρού ιππικού από Κροάτες μισθοφόρους, π.χ. στον Τριακονταετή πόλεμο. Αυτοί οι Κροάτες ιππείς είχαν, ως εξάρτημα της στολής τους, και έναν λαιμοδέτη, ο οποίος φαίνεται πως έκανε εντύπωση. Τους μισθοφόρους τούς έλεγαν Cravates, δηλαδή Κροάτες (που ίσως είναι δάνειο κατευθείαν από το hrvat το κροατικό, ίσως όμως μεσολάβησε και το γερμανικό διαλεκτικό Krawat), κι έτσι ονομάστηκε cravate και ο λαιμοδέτης». Οπως γράφει, η γραβάτα ανήκει στη μεγάλη ομάδα λέξεων της ένδυσης που πήραν την ονομασία τους από κάποιο τοπωνύμιο, όπως το τζιν από τη Γένοβα ή η μουσελίνα από τη Μοσούλη (επίσης το ντένιμ από τη Νιμ της Γαλλίας).
Εξτρα θερμότητα
Τότε βέβαια, επρόκειτο απλώς για ένα φουλάρι. «Η γραβάτα δημιουργείται στις αρχές του 20ού αιώνα» λέει ο κ. Τσεκλένης. «Τα κολάρα ήταν πολύ κλειστά μπροστά, τα δύο πέτα συναντιόντουσαν και δεν άφηναν χώρο. Μόλις που φαινόταν η γραβάτα από κάτω και αναπτυσσόταν στο πουκάμισο. Ο λόγος ήταν να δώσει έξτρα θερμότητα στο σημείο του στήθους. Ηταν ένα λειτουργικό αξεσουάρ. Δεν είναι τυχαίο ότι όταν ζεσταίνεσαι, το πρώτο που πετάς είναι η γραβάτα. Σταδιακά η γραβάτα άρχισε να συναγωνίζεται το άσκοτ, το φουλάρι που φοριόταν στον λαιμό απευθείας, μέσα από το πουκάμισο, από το τέλος του 18ου αιώνα την περίοδο του Μπο Μπρουμέλ, ένα δανδίδικο ντύσιμο». Οσο βαθαίνει ο 20ός αιώνας, οι γραβάτες χωρίζονται στις μονόχρωμες, τις club ties των λεσχών και των κολεγίων με το μικρό κεντημένο σύμβολο και τις εμπριμέ. Η γραβάτα καθιερώνεται ως must εξάρτημα ― αντίστοιχο γυναικείο δεν υπάρχει.
Σήμερα, πάντως, ένα καλοντυμένος άνδρας δεν χρειάζεται να φορά γραβάτα. «Κυριαρχεί το ανοιχτό πουκάμισο στο βραδινό ντύσιμο, ο σπαστός γιακάς, το λυμένο παπιγιόν που κι αυτό έχει έναν συμβολισμό: το έχω αλλά δεν το δένω». Ο Τσεκλένης πάντως όταν φορά γραβάτα, τη συνδυάζει απαραίτητα με καρφίτσα, ακριβώς κάτω από τον κόμπο. «Αν είναι να το κάνω, θα το κάνω σωστά», μας λέει. Οσο για το δέσιμο της γραβάτας, ας μην πάρουμε καλύτερα αυτή την ατραπό...
kathimerini.gr
Αλλά γι’ αυτό υπάρχουν τα τραγούδια, για να αποσυμφορίζεται η ατμόσφαιρα. «Ακουγα εσένα άκουγα, κάτι σαν αντίο ή παράκουγα, ύστερα είπες κι άλλα, αλλά δεν άκουγα, μονάχα θυμάμαι καθαρά μια ροζ γραβάτα» έγραφε ο Κραουνάκης για την Πρωτοψάλτη το 2002. Στην ιστορία έχει μείνει φυσικά ο «κοντός με τη γραβάτα», στίχος του Καρβέλα που τραγούδησε η Ρίτα Σακελλαρίου το 1986, αλλά και η αποστροφή της Αφροδίτης Μάνου στο «Χαιρετίσματα» (σ.σ. στην εξουσία), σουξέ του Βασίλη Παπακωνσταντίνου (1988): «Εγώ δεν θέλω τον αρμόδιο να παίξω, να αποφασίζω κεκλεισμένων των θυρών, είμαι απ’ αυτούς που πάντα μένουνε απ’έξω, γιατί δεν έχω ούτε γραβάτα ούτε παπιγιόν».
Σαν το δαχτυλίδι
Αχ αυτή η γραβάτα... Oπως και το δαχτυλίδι στα χέρια της γυναίκας, το υπ’ αριθμόν ένα ανδρικό αξεσουάρ χιλιοτραγουδήθηκε στο ελληνικό ρεπερτόριο, αλλάζοντας μορφή ανάλογα με τη σκοπιά του δημιουργού, από σύμβολο στάτους σε θηλιά και πάλι πίσω.
Η τάση μας για δραματοποίηση δεν ήταν δυνατό να στερέψει τώρα. «Θα βάλω γραβάτα όταν “κουρευτεί” το χρέος» είπε τον περασμένο Ιανουάριο ο Αλέξης Τσίπρας και έντεκα μήνες μετά, ακόμα τον κοιτάμε στον λαιμό: τελικά θα στολιστούμε ή θα κρεμαστούμε; Για να τα λέμε όλα, την τάση της μόδας είχε διαβλέψει ο Θεόδωρος Πάγκαλος ήδη από το ’12. «Σιγά σιγά, τα τελευταία χρόνια, ξεκινώντας από τον Συνασπισμό, διάφοροι εμφανίζονταν χωρίς γραβάτα, ελάχιστοι και χωρίς σακάκι» είχε γράψει σε άρθρο του στα «Νέα». «Δεν φοβόνταν κανέναν. Δεν υπήρχαν πια οι τρομεροί πρόεδροι, ο Αλευράς, ο Τσαλδάρης που θα σε ειρωνεύονταν από το ύψος της έδρας εξαναγκάζοντάς σε σε μια "ευπρεπή συμπεριφορά" που οπωσδήποτε περιελάμβανε ως πρώτο και αναντικατάστατο συστατικό τη γραβάτα». Και συνέχιζε: «Είναι τόσο μεγάλη η δίψα για τη νεωτερικότητα, είναι τόσο μεγάλο το μίσος για κάθε τι παλιό και καθιερωμένο ώστε ακόμα και πρώην υπουργοί με δεκαετείς και βάλε θητείες πέταξαν στον αέρα το ντεκολτέ τους για να μαζέψουν ψήφους». Ο ίδιος –λέει– απεχθανόταν πάντα τις γραβάτες αλλά ξεκίνησε να τις φοράει όταν βγήκε βουλευτής το ’81 ως ένδειξη σεβασμού σε αυτούς που τον είχαν στείλει εκεί. Δεν δείχνει πάντως εξ ορισμού έλλειψη στυλ.
Τα ράσα και ο παπάς
Ο άνθρωπος που έχει γράψει ιστορία στην ελληνική μόδα, ο μετρ Γιάννης Τσεκλένης, επίσης δεν φοράει ποτέ γραβάτα. «Δεν θεωρώ τη γραβάτα απαραίτητη, εδώ και 39 χρόνια δεν φοράω, για τον επιπρόσθετο λόγο ότι με ενοχλούσε όταν χειρουργήθηκα κάποια στιγμή σοβαρά» λέει στην «Κ». «Ενδυματολογικά είμαι εναντίον του κομφορμισμού. Το σακάκι του Βαρουφάκη, για παράδειγμα, με την κόκκινη ρίγα το θεωρώ πολύ ωραίο. Το παράπονό μου είναι ότι στο μεν δικαστήριο οι δικηγόροι δεν μπορούν να δικάσουν αν δεν είναι ευπρεπώς ντυμένοι, ενώ στη Βουλή που νομοθετεί πηγαίνουνε με τα γιλέκα. Η αφαίρεση της γραβάτας είναι ένδειξη αντικομφορμισμού, απείθειας στο κατεστημένο, το έχουν εκμεταλλευτεί γι’ αυτό τον συμβολισμό. Ο Αντρέας φορούσε το ζιβάγκο –λάθος λέξη για το ρούχο, αλλά τέλος πάντων–, αλλά όταν μπήκε στη Βουλή το έβγαλε. Δυστυχώς τα ράσα κάνουν τον παπά. Η στολή πειθαρχεί τις ομάδες, μπορεί να ’ναι χαλαρή αλλά τις πειθαρχεί, ενώ έτσι αναγνωρίζεις τον εργαζόμενο. Αν βγει ένας παπάς από το ιερό ντυμένος βατραχάνθρωπος, δεν θα πας να μεταλάβεις. Αν ο δικηγόρος σου φορά κίτρινο κοστούμι και ροζ παπιγιόν, πάει, την έχασες τη δίκη. Η ομοιογένεια διαταράσσεται όταν μπαίνει ο Τσίπρας στη Σύνοδο Κορυφής και είναι σαν τη μύγα μες στο γάλα».
Για όλα πάντως «φταίνε» οι Κροάτες. Ο μετρ της γλώσσας Νίκος Σαραντάκος (που σημειωτέον επίσης δεν φοράει γραβάτα) μας πληροφορεί: «Τον 17ο αιώνα, στη Γαλλία χρησιμοποιούσαν σώματα ελαφρού ιππικού από Κροάτες μισθοφόρους, π.χ. στον Τριακονταετή πόλεμο. Αυτοί οι Κροάτες ιππείς είχαν, ως εξάρτημα της στολής τους, και έναν λαιμοδέτη, ο οποίος φαίνεται πως έκανε εντύπωση. Τους μισθοφόρους τούς έλεγαν Cravates, δηλαδή Κροάτες (που ίσως είναι δάνειο κατευθείαν από το hrvat το κροατικό, ίσως όμως μεσολάβησε και το γερμανικό διαλεκτικό Krawat), κι έτσι ονομάστηκε cravate και ο λαιμοδέτης». Οπως γράφει, η γραβάτα ανήκει στη μεγάλη ομάδα λέξεων της ένδυσης που πήραν την ονομασία τους από κάποιο τοπωνύμιο, όπως το τζιν από τη Γένοβα ή η μουσελίνα από τη Μοσούλη (επίσης το ντένιμ από τη Νιμ της Γαλλίας).
Εξτρα θερμότητα
Τότε βέβαια, επρόκειτο απλώς για ένα φουλάρι. «Η γραβάτα δημιουργείται στις αρχές του 20ού αιώνα» λέει ο κ. Τσεκλένης. «Τα κολάρα ήταν πολύ κλειστά μπροστά, τα δύο πέτα συναντιόντουσαν και δεν άφηναν χώρο. Μόλις που φαινόταν η γραβάτα από κάτω και αναπτυσσόταν στο πουκάμισο. Ο λόγος ήταν να δώσει έξτρα θερμότητα στο σημείο του στήθους. Ηταν ένα λειτουργικό αξεσουάρ. Δεν είναι τυχαίο ότι όταν ζεσταίνεσαι, το πρώτο που πετάς είναι η γραβάτα. Σταδιακά η γραβάτα άρχισε να συναγωνίζεται το άσκοτ, το φουλάρι που φοριόταν στον λαιμό απευθείας, μέσα από το πουκάμισο, από το τέλος του 18ου αιώνα την περίοδο του Μπο Μπρουμέλ, ένα δανδίδικο ντύσιμο». Οσο βαθαίνει ο 20ός αιώνας, οι γραβάτες χωρίζονται στις μονόχρωμες, τις club ties των λεσχών και των κολεγίων με το μικρό κεντημένο σύμβολο και τις εμπριμέ. Η γραβάτα καθιερώνεται ως must εξάρτημα ― αντίστοιχο γυναικείο δεν υπάρχει.
Σήμερα, πάντως, ένα καλοντυμένος άνδρας δεν χρειάζεται να φορά γραβάτα. «Κυριαρχεί το ανοιχτό πουκάμισο στο βραδινό ντύσιμο, ο σπαστός γιακάς, το λυμένο παπιγιόν που κι αυτό έχει έναν συμβολισμό: το έχω αλλά δεν το δένω». Ο Τσεκλένης πάντως όταν φορά γραβάτα, τη συνδυάζει απαραίτητα με καρφίτσα, ακριβώς κάτω από τον κόμπο. «Αν είναι να το κάνω, θα το κάνω σωστά», μας λέει. Οσο για το δέσιμο της γραβάτας, ας μην πάρουμε καλύτερα αυτή την ατραπό...
kathimerini.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.