7 πράγματα που δε μας είπαν στο σχολείο για τη Συνθήκη της Λωζάνης (και αμφιβάλλουμε αν τα ξέρει και ο Ερντογάν)

Να με απλά λόγια τι ειναι η Συνθήκη την οποία αμφισβητεί ο Τούρκος Πρόεδρος

Η ελληνική αντιπροσωπεία στη Λωζάνη (καθισμένοι από αριστερά: Δ. Κακλαμάνος, Ε. Βενιζέλος, Α. Μιχαλακόπουλος, Α. Μαζαράκης)

ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΥΘΥΜΗ ΚΑΛΦΑ

Καθώς ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος άνοιξε το θέμα της Συνθήκης της Λωζάνης και ο Πρόεδρος της Τουρκίας Ταγίπ Ερντογάν του απάντησε σε έντονο ύφος, δεκάδες χιλιάδες Έλληνες έτρεξαν στο google για να ψάξουν τι στην ευχή είναι η Συνθήκη της Λωζάνης.

Σταχυολογήσαμε μερικά πράγματα που ίσως να μη γνωρίζατε γι’ αυτήν.

Να 7 απ’ αυτά:

1. Η Συνθήκη ήταν εξαιρετικά θετική για την Τουρκία

Ουσιαστικά η «Συνθήκη της Λωζάννης» ήταν μια συνθήκη ειρήνης που έθεσε τα όρια της σύγχρονης Τουρκίας. Για την Τουρκία η Συνθήκη είναι η ιδρυτική της πράξη – πιο πριν δεν υπήρχε Τουρκία αλλά Οθωμανική Αυτοκρατορία. Με τη συνθήκη της Λωζάνης, επίσης, ακυρώνεται με τον πιο επίσημο τρόπο η συνθήκη των Σεβρών που είχε υπογραφεί το 1920 και προέβλεπε τον επίσημο διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Πάνω απ’ όλα όμως ακύρωνε το καθεστώς των διομολογήσεων κάτι που δεν μπορούσαν να ανεχτούν άλλο οι Τούρκοι. Οι διομολογήσεις είναι συμβάσεις δυνάμει των οποίων παρέχονται εξαιρετικά προνόμια στους υπηκόους ενός κράτους, που διαμένουν στο έδαφος ενός άλλου κράτους. Κάτι που ήδη από το 16ο αιώνα οι Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής έπρατταν υπογράφοντας με το Σουλτάνο και διεκδικώντας πολλά δικαιώματα στο χώρο της Μ. Ασίας. Με τη «Συνθήκη της Λωζάνης», ο Κεμάλ ακυρώνει τις διομολογήσεις θέτοντας το ως απαράβατο όρο.
Με αυτόν τον τρόπο σηματοδοτεί τη νίκη έναντι όλων των Δυτικών οι οποίοι σύμφωνα με τους Τούρκους, απορροφούν τις οικονομικές πηγές της αυτοκρατορίας.

Η τουρκική αντιπροσωπεία στο συνέδριο της Λωζάνης

2. Οι Τούρκοι είχαν το πάνω χέρι.

Μην ξεχνάμε ότι χρονικά βρισκόμαστε μετά την εκδίωξη του Ελληνικού Στρατού από την Μικρά Ασία. Ο Κεμάλ Ατατούρκ είναι νικητής και θεωρεί πως όλες οι μειονότητες πρέπει να φύγουν – και αυτό στην πολυδιασπασμένη Ανατολή ήταν επιτακτική ανάγκη. Δεν επρόκειτο οι Τούρκοι και νικητές να επιτρέψουν με κανέναν τρόπο οι διαφορετικές κοινότητες, ακόμα και οι Μουσουλμανικές κοινότητες που δεν ήταν όμως Τουρκικές, να μείνουν ανέπαφες. Ή θα έπρεπε να εκτουρκιστούν όλοι ή θα έπρεπε να αφανιστούν ή θα έπρεπε να φύγουν. Κάπου εκεί έρχεται και η ανάγκη για αναπροσαρμογή της συνθήκης των Σεβρών!

3. Οι Ευρωπαίοι έβλεπαν με απέχθεια τους Τούρκους

Και αυτό ήταν κάτι που φαινόταν εξ αρχής. Ένα χαρακτηριστικό «ντεσού» της εποχής εκείνης έχει να κάνει με την αντίδραση του Ισμέτ Ινονού (τον αρχηγό του επιτελείου του Κεμάλ) λίγο πριν τη υπογραφή της Σύμβασης.
Όταν πήγε η Τουρκική αντιπροσωπεία στην Ευρώπη, βρισκόταν εκεί εκπρόσωποι όλων των Μεγάλων Δυνάμεων. Στο τραπέζει των διαπραγματεύσεων ο καθένας είχε από μια πολυθρόνα στην οποία κάθονταν. Για τους Τούρκους, είχαν επιλέξει μια απλή καρέκλα! Όταν ο Ινονού κατάλαβε τι ακριβώς συνέβη είπε: «Εμείς γυρίζουμε πίσω. Δεν πρόκειται σε καμία περίπτωση να μείνουμε εδώ αν δεν είμαστε ισότιμοι». Για να συνεχίσουν οι συζητήσεις, άλλαξε όλη η χωροταξία του δωματίου.

4. Η θρησκεία αποτέλεσε το βασικό κριτήριο για την ανταλλαγή.

Η ανταλλαγή που όριζε η «Συνθήκη της Λωζάνης» πραγματοποιήθηκε με βάση το θρήσκευμα ακριβώς γιατί οι Τούρκοι πιστέυουν ότι έτσι μπορούν να απαλλαγούν από περισσότερο μη τουρκικό πληθυσμό. Δεν είναι τυχαίο ότι στο άρθρο 2β της συνθήκης χρησιμοποιήθηκε ο όρος «Μουσουλμάνοι» και όχι «Τούρκοι». Είναι γνωστό εξάλλου ότι κατά την Οθωμανική Αυτοκρατορία η Θρησκεία μετρούσε πολύ περισσότερο από ότι η εθνικότητα.

5. Η ανταλλαγή δεν έγινε επί ίσοις όροις

Η «Συνθήκη της Λωζάνης» επιχειρούσε να κλείσει οριστικά τις διαφορές που υπήρχαν ανάμεσα στα δυο κράτη. Δεν έλεγε ότι οι άνθρωποι θα μεταναστεύουν υποχρεωτικά αλλά ότι θα μπορούν να πάρουν μαζί τους όση κινητή περιουσία μπορούσαν να πάρουν και πως θα αποζημιώνονταν για την ακίνητη περιουσία που άφηναν από τη χώρα στην οποία έφευγαν. Από τους όρους αυτούς όμως επωφελήθηκαν γύρω στους 650.000 Μουσουλμάνοι της Ελλαδας οι οποίοι έφυγαν μετά τον Ιανουάριο του 1923 καθώς οι ίδιοι δεν είχαν θιγεί από κανέναν πόλεμο. Δεν τους απειλούσε κανείς και έτσι είχαν το χρόνο να πουλήσουν τις περιουσίες τους ή να τις καταγράψουν και να αποζημιωθούν – και επιπλέον να πάρουν μαζί τους και την κινητή τους περιουσία.
Από την άλλη πλευρά έχουμε τους Έλληνες Χριστιανούς Ορθόδοξους της Μ. Ασίας που πρέπει να επιστρέψουν. Απ’ αυτούς, το 1.000.000 έφυγε πριν υπογραφεί η Συνθήκη, πριν την κατάρρευση του Μετώπου. Άρα εγκατέλειψαν τις περιουσίες τους και δεν είχαν μαζί τους τίποτα από την κινητή περιουσία. Έφυγαν υπό καθεστώς διωγμού. (Προσπάθησαν εκ των υστέρων να θεμελιώσουν τα δικαίωμα για τις κινητές και ακίνητες περιουσίες που άφησαν).
Οι Μουσουλμάνοι που εγκατέλειψαν την Ελλάδα ήταν κατά κύριο λόγο αγροκτηνοτρόφοι, άρα οι περιουσίες που είχαν ήταν μικρότερης αξίας από τους Έλληνες που ήταν αστοί και είχαν στα χέρια τους πολύ μεγάλο μέρος της εμπορικής επιχειρηματικής δραστηριότητας στην Μ. Ασία. Σε αριθμούς οικονομικής αξίας του συνόλου των περιουσιών η αξία των Χριστιανών ήταν περί τις έξι φορές μεγαλύτερη απ’ αυτήν των Μουσουλμάνων

6. Υπήρξε κοινωνική αναταραχή στην Ελλάδα 

Για τους Έλληνες που ήρθαν από την Καππαδοκία το πρόβλημα ήταν ιδιαίτερα οξυμένο διότι η γλώσσα τους ήταν τα τουρκικά, και έτσι για τους ντόπιους η θρησκεία δεν ήταν αρκετή να δικαιολογήσει την παρουσία τους εκεί. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των συνθηκών διαβίωσης των προσφύγων είναι ότι σύμφωνα με τα στοιχεία που έχει δώσει η Κοινωνία των Εθνών, από το Σεπτέμρβιο του 1922 έως τον Ιούνιο του 1923, περισσότεροι από 150.000 πέθαναν στα λοιμοκαθαρτήρια από τις άθλιες συνθήκες. Να πούμε στο σημείο αυτό πώς οι άνθρωποι (και κατ’ επέκταση οι συγγενείς τους) δεν αποζημιωθήκαν ποτέ για τις περιουσίες τους

7. Οι πρόσφυγες δεν συγχώρεσαν τον Βενιζέλο για τη «Συμφωνία της Άγκυρας»

Το 1930 υπογράφεται η «Συμφωνία της Άγκυρας» ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία ή αλλιώς το Ελληνοτουρκικό Σύμφωνο Φιλίας το οποίο προβλέπει τον συμψηφισμό της αξίας των περιουσιών των ανταλλαχθέντων πληθυσμών.
Αποφάσισαν δηλαδή οι δυο πλευρές πώς οι περιουσίες των Μουσουλμάνων της Ελλαδας ήταν ίσης αξίας με εκείνες των Ελληνων που έφυγαν από την Μ. Ασία. Ουσιαστικά και με τη συνθήκη αυτή έκλεισε νομικά το θέμα της διεκδίκησης περιουσιών σε ατομικό επίπεδο από τους πρόσφυγες εναντίον της χώρας από την οποία έφυγαν και περνούσε πλέον στη χώρα την οποία έφτασαν.
Η «Συμφωνία της Άγκυρας» αποτέλεσε για τον προσφυγικό πληθυσμό την αρχή του τέλους της συμπάθειας που είχε για τον Βενιζέλο, και αυτό εκφράστηκε στις εκλογικές αναμετρήσεις του 1932 και κυρίως του 1933 που σήμανε και το πολιτικό τέλος του μεγάλου Κρητικού πολιτικού.

Κείμενο:  Μικροπράγματα