«Περί λύχνων αφάς» σήμερα στίς 18.30 στό Γιαλό. Αλήθεια πώς ήταν οι πρώτοι δημόσιοι φανοστάτες τής Πρωτεύουσας;

Ο νέος Φανοστάτης

Παίρνοντας αφορμή από τά σημερινά εγκαίνια τού νέου φανοστάτη στό Άϊ Νικολάκι τού Γιαλού πού θά γίνει «Περί λύχνων αφάς» έψαξα καί βρήκα τήν ιστορία τών πρώτων φαναριών τής Αθήνας πού ξεκινάει τό 1835 μέ τή σύσταση τού Δήμου Αθηναίων (Δ.Α.) καί σάς τήν παραθέτω μαζί μέ λίγες αλλά ενδεικτικές φωτογραφίες τών πρώτων αυθεντικών φαναριών. 
 «Περί λύχνων αφάς», λοιπόν! 
Καί γιά όσους δέν έχουν φρέσκα τά αρχαία τους, η σημασία τής φράσης είναι : «κατά τήν ώρα πού ανάβουν οι λυχνίες». Έχει, επίσης τήν έννοια : «τήν ώρα πού αρχίζει νά νυχτώνει» ή «προτού νυχτώσει τελείως». Δηλαδή, μ' άλλα λόγια : «σύθαμπα», «στά σουρουπώματα».
Δ.Ν.Α.
                                                                          -----
Δείτε τήν ιστορία τών πρώτων φαναριών τής Πρωτεύουσας :

Από τά πρώτα φανάρια δημοσίου φωτισμού
που απέκτησε η Αθήνα

Ο δημόσιος φωτισμός της πρωτεύουσας συνδέεται με τη σύσταση του Δήμου Αθηναίων το 1835, οπότε κρεμάστηκαν στους κεντρικούς δρόμους φανάρια λαδιού, τα οποία φρόντιζε ένας φανοκόρος και τα άναβε το σούρουπο, ανεβασμένος σε μία ξύλινη σκάλα που μετέφερε στον ώμο. Τα πρώτα λαδοφάναρα του Δήμου δεν ήταν περισσότερα από δεκαπέντε. Η αύξησή τους ήταν ραγδαία, ούτως ώστε το 1840 ήταν ογδόντα, το 1842 έγιναν εκατό και το 1850 έφθασαν τα διακόσια. Η αύξηση των φανών δημοτικού φωτισμού συνοδεύθηκε από αισθητική και λειτουργική αναβάθμισή τους. Παραγγέλθηκαν χυτοσιδηροί φανοστάτες, στη βάση των οποίων υπήρχε ανάγλυφη η μορφή της θεάς Αθηνάς όρθιας με κράνος, δόρυ και ασπίδα.
Με την πάροδο του χρόνου τα φανάρια λαδιού αντικαταστάθηκαν από λάμπες πετρελαίου. Από το τέλος του 1862 έκανε την εμφάνισή του στους κεντρικότερους δρόμους ο «δι' αερίου φωτισμός» για δημόσιο και ιδιωτικό φωτισμό, αλλά μόνο κατά τις νυκτερινές ώρες. Από το 1873 γενικεύθηκε η χρήση του αεριόφωτος και οι φανοί λαδιού και αερίου πέρασαν σε αχρηστία. Η παροχή αεριόφωτος από το εργοστάσιο της οδού Πειραιώς επεκτάθηκε σε όλη την πόλη και τα φανάρια το 1886 είχαν ανέλθει σε χίλια.
Από το 1889 χρονολογείται το πρώτο διάταγμα που έδινε άδεια «παραγωγής και παροχής ηλεκτρικού φωτός και ηλεκτρικής δυνάμεως εν Αθήναις».
Από τα πρώτα φανάρια του Δήμου είχαν απομείνει ελάχιστα, κυρίως έξω από εκκλησίες. Μέχρι την τελευταία ανακαίνιση της πλατείας Μοναστηρακίου σώζονταν δύο έξω από το ναό της Παντάνασσας, τα οποία ξηλώθηκαν και έκτοτε αγνοείται η τύχη τους. Ένα υπάρχει στην Εξαρχία του Παναγίου Τάφου στο Ριζόκαστρο και ακόμη δύο βρίσκονται έξω από τη Χρυσοσπηλιώτισσα, στην οδό Αιόλου. Σε αυτά τα φανάρια έχουν αντικατασταθεί από άλλα μεγαλύτερα, ωστόσο οι βάσεις διατηρούν την αρχική τους μορφή.
 «Περί λύχνων αφάς»

Φανός δημοσίου φωτισμού από τους πρώτους που απέκτησε η Αθήνα

Η ανάγλυφη μορφή της Αθηνάς στη βάση. Από επάνω τα αρχικά Δ Α του Δήμου Αθηναίων

Οι δύο φανοί που υπήρχαν έξω από την Παντάνασσα στην πλατεία Μοναστηρακίου και εξαφανίστηκαν κατά την ανάπλασή της από την Ενοποίηση των Αρχαιολογικών Χώρων. Όταν το Κράτος αναθέτει την ανάπλαση των δημοσίων χώρων του σε αρχιτέκτονες που αγνοούν την ιστορία τους, το αποτέλεσμα θα είναι τα μάρμαρα και τα μαντέμια να καταλήγουν στα μπάζα ή στις μάντρες 

«Περί λύχνων αφάς» ήταν η φράση που προσδιόριζε παραστατικά το σούρουπο, όταν γινόταν η αφή (άναμμα) των λυχναριών. Κάποτε ένας αξιωματικός παρήγγειλε σε ένα στρατιώτη του: «Περί λύχνων αφάς, ελθέ μεθ' ημών». Σε λίγο όμως κατέφθασε ο στρατιώτης αγριεμένος και πασαλειμμένος με λάδια. Είχε καταλάβει τη διαταγή ως εξής: «Περί λύχνον αν φας, ελθέ με θυμόν»

από τό  akrokerama.blogspot.gr