«Δεν μας έχουν φωτογραφίσει ποτέ τόσο
πολύ στη ζωή μας!» λένε η Μάχη και η Ελένη, κατεβαίνοντας από τις
σκαλωσιές που είχαν στηθεί στην πρόσοψη της Ακαδημίας Αθηνών. Ανήκουν
στις ομάδες συντήρησης που είχαν αναλάβει την αποκατάσταση του
εμβληματικού κτιρίου της οδού Πανεπιστημίου. Το έργο, δύσκολο και
πολύπλοκο, ξεκίνησε το 2003 και ολοκληρώθηκε μόλις πρόσφατα. Οταν οι
τουρίστες περνούσαν από εκεί προκειμένου να θαυμάσουν τη «νεοκλασική
αθηναϊκή τριλογία», τους ζητούσαν να ποζάρουν στο φακό τους «γιατί
καταλάβαιναν πόσο σημαντικό είναι το έργο που επιτελούμε».
Πόσα γνωρίζουμε, όμως, εμείς οι Ελληνες για την Ακαδημία Αθηνών;
Δυστυχώς, ελάχιστα - ειδικά όσοι είναι κάτω των 40 ετών. «Πολλοί
φοιτητές που ορκίζονται, μπερδεύονται και αντί να πάνε δίπλα, στο
Πανεπιστήμιο, έρχονται εδώ», λένε οι δύο κοπέλες. Απόφοιτοι του ΤΕΙ
Συντήρησης Αρχαιοτήτων και Εργων Τέχνης, που ιδρύθηκε το 1983, έχουν
συμβάλει με το «πινελάκι» τους στην προστασία της πολιτισμικής μας
κληρονομιάς. Πριν από την Ακαδημία, είχαν εργαστεί για τη συντήρηση και
άλλων νεοκλασικών μεγάρων, όπως το Εθνικό Θέατρο, το Δημοτικό Θεάτρο
Πειραιά, το κεντρικό κτίριο του Πολυτεχνείου, το Αστεροσκοπείο. «Είμαστε
τυχερές που έχουμε πιάσει τέτοια πόστα. Αλλοι του επαγγέλματος
δουλεύουν κυρίως σε εκκλησίες και βυζαντινά μνημεία. Η Ακαδημία Αθηνών
είναι πολύ εντυπωσιακή από αρχιτεκτονικής και καλλιτεχνικής απόψεως».
Πράγματι, πρόκειται για ένα διαμάντι του κλασικισμού, μοναδικό στον
κόσμο. Ο Δανός αρχιτέκτονας Θεόφιλος Χάνσεν (1813-1891) ήταν υπεύθυνος
για όλο το διάκοσμο, πλαστικό και ζωγραφικό. Η εξωτερική ζωγραφική
διακόσμηση είναι περίτεχνη και χρυσοποίκιλτη. «Κανένα άλλο αρχιτεκτόνημα
δεν έχει εξωτερικά τόσο πολύ χρυσό. Απηχεί την αίγλη της Ακαδημίας»,
τονίζει ο Γιώργος Παυλόπουλος, ιδιοκτήτης της εταιρείας συντήρησης
«Αειναές», η οποία ανέλαβε μεταξύ άλλων την αποκατάσταση των
διακοσμημένων επιφανειών, της ξύλινης στέγης και των επίπλων. Στο
τελευταίο στάδιο, 17 συντηρητές «χρύσωσαν» το κτίριο. Η αποκατάσταση του
χρώματος έγινε με αυθεντικά φύλλα χρυσού 22 καρατίων. Ο κ. Παυλόπουλος
μας πληροφόρησε ότι κάθε τετράδιο των 25 φύλλων, μεγέθους 8x8 εκατοστών,
κοστίζει 40 ευρώ. Αραγε πόσο κόστισε όλος ο διάκοσμος; «Δεν ξέρω
ακριβώς, αλλά αρκετές χιλιάδες ευρώ», απάντησε γελώντας. «Επειδή
παλιότερα δεν υπήρχε η τεχνογνωσία, αντί να συντηρήσουν τέτοια κτίρια
απλώς τα επικάλυπταν με μπογιά, για να μη φαίνεται η φθορά. Εμείς
αποκαλύψαμε τον αυθεντικό ζωγραφικό διάκοσμο».
Για το συνολικό έργο της αναστήλωσης -που κόστισε περίπου 6,5
εκατομμύρια ευρώ και χρηματοδοτήθηκε από το Γ΄ Κοινοτικό Πλαίσιο
Στήριξης- υπεύθυνη ήταν η αρχιτέκτονας Ντόρα Παπαδημητρίου, που
προΐσταται της τεχνικής υπηρεσίας του Ιδρύματος Ιατροβιολογικών Ερευνών
της Ακαδημίας. «Οι εργασίες έγιναν σταδιακά. Κάποιες από αυτές κανονικά
πρέπει να επαναλαμβάνονται κάθε πέντε χρόνια. Πρόκειται για μεγάλη
εθνική κληρονομιά, που πρέπει να προστατεύεται», υπογραμμίζει. Το 2003
ξεκίνησαν οι εργασίες της στέγης, που διήρκεσαν πέντε χρόνια. Το γεγονός
ότι ένα κομμάτι της οροφής έπεσε στο δάπεδο της αίθουσας τελετών
βοήθησε να ληφθούν γρήγορα αποφάσεις...
Τη συντήρηση του γλυπτικού διακόσμου ανέλαβε μια άλλη εταιρεία -οι
«Διόσκουροι»- που ανήκει στον Βασίλη Λαμπρόπουλο και στον γλύπτη
Πραξιτέλη Τζανουλίνο. Η ομάδα τους κατέβασε όλα τα γλυπτά της στέγης,
προκειμένου να φτιάξει και αντίγραφα, και καθάρισε όλα τα μαρμάρινα και
κεραμικά μέρη. «Ηταν μια επίπονη εργασία. Δουλέψαμε με ήπιους τρόπους
καθαρισμού. Ουσιαστικά “χαϊδέψαμε” το κτίριο», μας εξηγεί ο κ.
Τζανουλίνος, ο οποίος μάλιστα είχε κάνει και την πρώτη συντήρηση των
κεραμικών γλυπτών το 1982. Πώς νιώθει που ανέλαβε αυτό το πρότζεκτ;
«Είναι ευλογία να ακουμπάς τέτοια κτίρια. Είναι απίστευτη η αίσθηση να
τα ψηλαφείς».
Η συντηρήτρια Μαρία Κοντονικολή, που εργάζεται για την εταιρεία του,
αγαπά πολύ τη δουλειά της. «Οι συνάδελφοί μου με κορόιδευαν», λέει
γελώντας. «Οταν καθάριζα τον Σωκράτη και τον Πλάτωνα, τα δύο αγάλματα
των αρχαίων φιλοσόφων που βρίσκονται μπροστά από την Ακαδημία, τους
μιλούσα και τους έλεγα: “Μη φοβάστε που κρατάω νυστέρι, θέλω απλώς να
σας κάνω πιο όμορφους!». Θυμάται επίσης πώς αισθάνθηκε τον Δεκέμβριο του
2008: «Τότε που γίνονταν τα επεισόδια και οι καταστροφές στο κέντρο της
Αθήνας, έκλαιγα. Ευτυχώς, όμως, αυτό ήταν το μοναδικό κτίριο που
σεβάστηκαν. Βρήκαμε μόνο μία μολότοφ στην είσοδο. Εξακολουθούμε, ωστόσο,
να έχουμε άλυτα θέματα με τους γκραφιτάδες. Μια μέρα τσακωθήκαμε με
κάποιους πιτσιρικάδες. Την επομένη μάς περίμενε ένα... μήνυμα στους
τοίχους της Ακαδημίας: “Ξεφτίλα συντηρητές”»! (sic)
Το ομορφότερο νεοκλασικό στον κόσμο
Η ιστορία του κτιρίου ξεκινά το 1856 με τη μεγάλη δωρεά του
επιχειρηματία και διπλωμάτη Σίμωνος Σίνα, ο οποίος ήταν ανάμεσα σε
εκείνους που πίστευαν ότι «διά της Ακαδημίας θα εντασσόταν η Ελλάδα στα
πολιτισμένα κράτη της Ευρώπης». Ο ευεργέτης αναθέτει τα σχέδια στον Δανό
αρχιτέκτονα Θεόφιλο Χάνσεν, που θεωρείται ο starchitect της εποχής.
Δημιούργημά του είναι επίσης η Εθνική Βιβλιοθήκη, ενώ ο μεγαλύτερος
αδελφός του, ο Κρίστιαν Χάνσεν, είχε σχεδιάσει το Πανεπιστήμιο Αθηνών,
το κεντρικό κτίριο της Αθηναϊκής Τριλογίας.
Τον Ιούλιο του 1859 γίνεται η κατάθεση του θεμελίου λίθου από τον
βασιλιά Οθωνα. Στις αρχές του 1861 ο Χάνσεν, λόγω των επαγγελματικών του
υποχρεώσεων που τον κρατούσαν στη Βιέννη, αναθέτει την εκπόνηση των
σχεδίων στον 24χρονο τότε Ερνστ Τσίλλερ (1837-1923). Ο γλυπτικός
διάκοσμος ανατίθεται στον γλύπτη Λεωνίδα Δρόση (1843-1884), ενώ
κατάλληλος για την εκτέλεση της ζωγραφικής επένδυσης θεωρείται ο
Κρίστιαν Γκρίπενκερλ (1839-1926), που αργότερα έγινε καθηγητής της
Ακαδημίας Καλών Τεχνών της Βιέννης.
Τον Απρίλιο του 1876 ο Σίμων Σίνας πεθαίνει και τη συνέχιση των εργασιών
αναλαμβάνει η γυναίκα του, Ιφιγένεια. Το έργο ολοκληρώνεται το 1885,
αλλά ο Τσίλλερ παραδίδει το κτίριο δύο χρόνια αργότερα στον τότε
πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη. Εχουν πια παρέλθει 28 χρόνια από τη
θεμελίωσή του. Ομως θα περάσουν μερικές δεκαετίες ακόμη μέχρι να
ανακοινωθεί η οριστική ίδρυση της Ακαδημίας: το 1926. Μέχρι τότε, στο
κτίριο στεγάζονται το Νομισματικό Μουσείο (1890), το Βυζαντινό Μουσείο
(1914) και το ίδιο έτος τα Γενικά Αρχεία του Κράτους.
Η Ακαδημία Αθηνών θεωρείται το σημαντικότερο έργο του Θ. Χάνσεν.
Καλλιμάρμαρο, διακοσμείται με ιωνικούς κίονες και αετώματα. Το κεντρικό
αέτωμα έχει ως θεματολογία τη γέννηση της θεάς Αθηνάς. Τα μεγάλα
μνημειακά εικονογραφικά σύνολα στην αίθουσα συνεδριάσεων εκτείνονται από
τη μία πλευρά της έως την άλλη, ξεπερνώντας τα 50 μέτρα, με οκτώ
παραστάσεις οι οποίες απεικονίζουν το μύθο του Προμηθέα Δεσμώτη. Ο
ακαδημαϊκός Χρύσανθος Χρήστου έχει αναλύσει τη σημασία τους σε βιβλίο
του: «Ο διάκοσμος μπορεί να θεωρηθεί το πιο σημαντικό και ολοκληρωμένο
σύνολο όχι μόνο του ελληνικού, αλλά και όλου του ευρωπαϊκού χώρου».
Περιοδικό "Κ"
