Σε αυτούς που έλαχε

ΛΟΥΚΑΣ ΤΣΟΥΚΑΛΗΣ*

 17.04.2016

Υ​​πάρχει μια έντονη αίσθηση τέλους εποχής, ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Η παλαιά τάξη πραγμάτων αμφισβητείται ολοένα και περισσότερο σε πολλές χώρες έπειτα από μια μακρά περίοδο χαμηλών ρυθμών ανάπτυξης, που στη νότια περιφέρεια της Ευρώπης πήρε αρνητικό πρόσημο με το ξέσπασμα της μεγάλης χρηματοπιστωτικής κρίσης, καθώς και τις διευρυνόμενες οικονομικές ανισότητες. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση έγινε και αυτή κομμάτι μιας παγκοσμιοποιημένης οικονομίας που παράγει άνισα αποτελέσματα, ενώ το μεταναστευτικό αποκτά εκρηκτικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια. Η εμπιστοσύνη στις πολιτικές ηγεσίες έχει φτάσει στο ναδίρ και τα σκάνδαλα σκάνε το ένα μετά το άλλο.
Βρισκόμαστε πιθανότατα σε μια μεταβατική περίοδο που εγκυμονεί σημαντικές πολιτικές ανακατατάξεις, αλλά προς το παρόν κάνουν πάρτι οι δημαγωγοί. Εκμεταλλεύονται την εύλογη δυσαρέσκεια και το άγχος ενός μεγάλου τμήματος της κοινωνίας που αισθάνεται ότι οι σύγχρονες οικονομικές και τεχνολογικές εξελίξεις το αφήνουν πίσω και βρίσκουν την ευκαιρία να συνδέσουν τη δυσαρέσκεια και το άγχος με τον φόβο του Αλλου, του μετανάστη της διπλανής πόρτας. Οσοι χάνουν από οικονομική άποψη είναι συνήθως οι γείτονες των μεταναστών – οι υπόλοιποι μένουν σε πιο προνομιούχες γειτονιές. Συνδυάζοντας τον πρωτόγονο εθνικισμό με την οικονομική απειλή, έχεις τα καλύτερα υλικά για να κάνεις πολιτικό πάρτι, ακόμη περισσότερο όταν ο αριθμός αυτών που αναμένεται να ζητήσουν καταφύγιο στη δική σου χώρα είναι όντως επικίνδυνα μεγάλος. Τα προβλήματα είναι υπαρκτά, δεν είναι ψεύτικα, και οι παλαιές πολιτικές ηγεσίες που χάνουν το έδαφος (και τη νομιμοποίηση) κάτω από τα πόδια τους βρίσκονται σε αμηχανία. Οσο για τους δημαγωγούς, αυτοί προσποιούνται ότι υπάρχουν εύκολες λύσεις και συνάμα αναζητούν αποδιοπομπαίους τράγους, εντός και εκτός συνόρων.
Αποτελεί άραγε η Ελλάδα μοναδική ή μάλλον ακραία περίπτωση της σημερινής Ευρώπης σε κρίση; Πάντως, κοντά στον μέσο όρο σίγουρα δεν είναι. Στη χώρα μας, η παλαιά πολιτική τάξη πραγμάτων κυριολεκτικά και μεταφορικά χρεοκόπησε. Φέρει αναμφισβήτητα τεράστιες ευθύνες για το ότι η μεγάλη διεθνής χρηματοπιστωτική κρίση βρήκε την Ελλάδα εξαιρετικά ευάλωτη, ενώ η παλαιά πολιτική ηγεσία δεν είχε πλέον ούτε τη νομιμοποίηση ούτε και τη βούληση, με λιγοστές εξαιρέσεις, για να διαχειριστεί με στοιχειώδη επάρκεια τη μεγάλη κρίση που προέκυψε. Είχε, είναι αλήθεια, να αντιμετωπίσει μια εξαιρετικά ανεύθυνη αντιπολίτευση και μια κοινωνία παντελώς ανέτοιμη για ένα τέτοιο σοκ. Και είχε επίσης απέναντί της εταίρους και δανειστές με τιμωρητική διάθεση που συνήθως ενδιαφέρονταν κυρίως για το δικό τους βραχυπρόθεσμο συμφέρον. Ο συνδυασμός υπήρξε καταστροφικός, και τα αποτελέσματα τα βιώνουμε εδώ και έξι χρόνια.
Αυτοί που ήρθαν από το πολιτικό περιθώριο στην εξουσία στη χώρα μας, όταν μαζί με την οικονομία κατέρρευσε και το παλαιό πολιτικό σύστημα, καταγγέλλοντας (δικαίως) τις μεγάλες ανισότητες και την εκτεταμένη διαφθορά και σηκώνοντας ψηλά τα εθνικά λάβαρα, δεν είχαν δυστυχώς ιδέα για το πώς είναι ο κόσμος εκτός συνόρων. Είχαν μάθει να διεκδικούν (πολλές φορές αποτελεσματικά) στα αμφιθέατρα και στους δρόμους, αλλά δεν είχαν επίσης μάθει ποτέ πώς παράγεται πλούτος. Τα μαθήματα διεθνούς πολιτικής και πολιτικής οικονομίας είναι πολύ ακριβά όταν τα ξεκινάς όντας ήδη στην εξουσία ― και τα δίδακτρα δυστυχώς τα πληρώνει ο κόσμος. Αντιμέτωποι με μεγάλους κινδύνους, συνεχίζουμε προς το παρόν να αναδιανέμουμε τη μιζέρια μας. Και η χώρα βουλιάζει καθημερινά.
Οι δικοί μας εθνικιστές και οι δογματικοί αριστεροί (έχουμε αρκετούς και στις δύο κατηγορίες με σημαντική πλέον αλληλοεπικάλυψη) δείχνουν συχνά να χαίρονται για την κρίση που περνάει η ευρωπαϊκή ενοποίηση.
Δεν τους έλεγε, άλλωστε, ποτέ τίποτα αυτό το δημοκρατικό πείραμα συνδιαχείρισης των ευρωπαϊκών κοινών. Μόνον που θα πρέπει να ξανασκεφθούν, αν μπορούν, τι πρέπει να εύχονται (και να επιδιώκουν). Η Ελλάδα αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο αδύναμα και ευάλωτα κομμάτια του ευρωπαϊκού οικοδομήματος σε μια γειτονιά που έχει πάρει φωτιά. Αν τα πράγματα πάνε ακόμη πιο στραβά, εμείς θα είμαστε από τους πρώτους που θα πληρώσουν ένα πολύ μεγαλύτερο τίμημα και όχι μόνον οικονομικό. Μήπως μερικοί άρχισαν ήδη να το καταλαβαίνουν;
Σε κρίσιμες στιγμές της νεότερης ιστορίας της, η Ελλάδα ευτύχησε να έχει ηγέτες που έκαναν τις σωστές στρατηγικές επιλογές, αν και οι επιλογές αυτές δεν είχαν συνήθως συνέχεια και βάθος, είτε γιατί έλειπε η στοιχειώδης πολιτική συναίνεση, έστω και στα βασικά, είτε λόγω της ανεπάρκειας των θεσμών. Αποτελούν και τα δύο συστατικά στοιχεία του νεοελληνικού κράτους. Η εποχή που ζούμε σήμερα είναι από τις πιο επικίνδυνες εδώ και δεκαετίες. Σε μια εποχή μεγάλης αστάθειας και αβεβαιότητας στον ευρωπαϊκό και στον διεθνή περίγυρο, εμείς οικονομικά εξασθενημένοι, με περιορισμένα αποθέματα αξιοπιστίας εκτός συνόρων και έντονη πόλωση εντός, με την απόγνωση να τρέφει την ακραία συνωμοσιολογία και τον ανορθολογισμό, καλούμαστε ως χώρα να αποφύγουμε τα χειρότερα. Σε αυτούς που έλαχε να έχουν την τύχη της χώρας στα χέρια τους αυτήν την εποχή, η ευθύνη είναι τεράστια.
* Ο κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.

από τήν Έντυπη ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ