«Πενάκια εφ’ όπλου» με δυναμική παρουσία στον ελληνοϊταλικό πόλεμο

ΓΙΩΤΑ ΜΥΡΤΣΙΩΤΗ

 Τα σατιρικά σκιτσάκια όπου απελπισμένοι Ιταλοί έρχονται αντιμέτωποι με αγέρωχους Εύζωνες δεν έλειπαν ποτέ από τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων το ’40-’41 (συλλογή Εθνικού Ιστορικού Μουσείου Θεσσαλονίκης).

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

Επετειακή η σημερινή μέρα, αρχεία σκαλίζονται για να τιμήσουν τους πρωταγωνιστές στα μέτωπα και στα μετόπισθεν του Ελληνοϊταλικού πόλεμου ’40-’41. Ανάμεσά τους η ελληνική γελοιογραφία: τα σατιρικά σκιτσάκια όπου απελπισμένοι Ιταλοί έρχονται αντιμέτωποι με αγέρωχους εύζωνες. Ηταν το κυρίαρχο θέμα που μαζί με τις εξελίξεις στο μέτωπο δεν έλειπαν ποτέ από τα καθημερινά πρωτοσέλιδα εφημερίδων. Δεκάδες γελοιογράφοι της εποχής, συστρατευόμενοι, με τα πενάκια... «εφ’ όπλου» διακωμώδησαν τους εισβολείς, απογείωσαν τη δόξα των μαχόμενων, τόνωσαν τον ενθουσιασμό, εμψύχωσαν άμαχους και μαχητές.
Στόχος τους ο Μπενίτο Μουσολίνι και στο πρόσωπό του ο φασισμός. Πάνω του οι σκιτσογράφοι εξάντλησαν όλη την ευρηματικότητά τους για την αποκαθήλωσή του, εξαπολύοντας καυστικές επιθέσεις ενάντια στην πολιτική του, την προσωπικότητά του, στα φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά, στις δηλώσεις του, ακόμη και στην οικογένειά του. Η καρικατούρα του –ένα κοντόχοντρο φαλακρό ανθρωπάκι με μεγάλο κεφάλι– διακωμωδούσε τον εχθρό, δαιμονοποιούσε τον φασισμό. Αντίπαλον δέος, ο ελληνικός στρατός: τσαρουχοκίνητες φάλαγγες, τσαρουχοφράγματα, βροχή από τσαρούχια, βόμβες-τσαρούχια, ακόμη και ένα και μόνο τσαρούχι –σύμβολο της ελληνικής λεβεντιάς– ορθώνεται στον δρόμο των Ιταλών. Ηρωας στα πενάκια δεν είναι τα πρόσωπα της πολιτικής και στρατιωτικής ηγεσίας αλλά ο αγνός Ελληνας, με τη χλαίνη ή τη φουστανέλα, με το μουστάκι και την επαρχιώτικη προφορά που μετέτρεπε τον πόλεμο σε πανηγύρι θριάμβου.
Η εύθυμη τέχνη στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 ως πηγή τεκμηρίωσης ενός ιστορικού γεγονότος και ως εκφραστής της σύγχρονης επικαιρότητας είναι η θεματική της επετειακής έκθεσης «Πενάκια εφ’ όπλου» που φιλοξενεί το Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης (ΚΙΘ) του Δήμου Θεσσαλονίκης. Ευρηματικές γελοιογραφίες, κεφάτες και ποικίλες, που σήμερα ανήκουν στη συλλογή του Εθνικού Ιστορικού Μουσείου, προβάλλουν τη δυναμική της σάτιρας και ειδικά της πολιτικής γελοιογραφίας σε όλη τη διάρκεια του β’ Παγκοσμίου πολέμου. Φέρουν την υπογραφή κορυφαίων καλλιτεχνών της ελληνικής γελοιογραφίας. Ανάμεσά τους ο πρώτος πυρήνας μιας γενιάς σκιτσογράφων που έφερε στην Ελλάδα το κύμα των Μικρασιατικών μετά το ’22 (Κ. Ασλόγλου, Γ. Γκεϊβέλης, Φ. Δημητριάδης, Ν. Καστανάκης, Σ. Αντωνιάδης) και νεότεροι (Μπέζος, Κατσουρός, Παυλίδης, Πολενάκης, Νικολινάκος) που ρίχνονται στη μάχη και, παρά την ελεγχόμενη ενημέρωση και τη λογοκρισία, με το πενάκι τους εικονογραφούσαν καθημερινά εφημερίδες και επιστημονικά δελτάρια.
Οι νίκες, ο ενθουσιασμός, η αφοσίωση του στρατού, η υποχώρηση των Ιταλών τροφοδοτούσαν ασταμάτητα την πένα τους. Τα σκιτσάκια τους με ευρηματικό χιούμορ, χλευαστικό και με εύστοχες λεζάντες διανθισμένες με αρχαιοελληνικά ρητά, λαϊκές παροιμίες («Ή ταν ή επί των», «Το γοργόν και χάριν έχει»), υπαινικτικές βολές, με αναφορές στο αγγλικό θέατρο «Ο νέος Αμλέτος», στις ταινίες και τους πρωταγωνιστές του αμερικανικού κινηματογράφου, ακόμη και προκλητικούς υπαινιγμούς «Ξούρα ώς όπου φτάνεις», πετύχαιναν να διακωμωδήσουν τους εισβολείς, να απογειώσουν τη δόξα των μαχόμενων, να τονώσουν το ηθικό των αμάχων που έβλεπαν στα πρωτοσέλιδα τον «πολύ» κύριο Duce, φέρελπι ηγέτη της φασιστικής αυτοκρατορίας, να το βάζει στα πόδια και μόνο με τη θέα ενός τσαρουχιού.
Η έκθεση θα διαρκέσει έως τις 4 Νοεμβρίου (Δευτέρα-Παρασκευή 08.00-14.00 & 18.00-21.00).

από τήν Έντυπη "ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ"