Γιατί αγαπήσαμε τον Στήβεν Χώκιγκ

17 Μαρτιου 2018

Του Γιώργου Βεργόπουλου

Δεν αγαπήσαμε τον  Στήβεν Χώκινγκ κυρίως επειδή ήταν πολιτικά «δικός μας». Η γοητεία των ιδεών του και των ερμηνευτικών σχημάτων του για τον Κόσμο ήταν ανεξάρτητη των πολιτικών και κοινωνικών του απόψεων.

Δεν αγαπήσαμε τον Στήβεν Χώκινγκ ούτε επειδή αντιπάλεψε την σωματική ασθένεια με τρόπο εμβληματικό για τις δεκαετίες που έρχονται.  Επειδή δηλαδή αποτέλεσε από μόνος του την πλήρη απόδειξη πόσο πολύτιμος μπορεί να είναι για το σύνολο κάθε άνθρωπος ανεξάρτητα της αναπηρίας του.

Τον αγαπήσαμε κυρίως γιατί μας βοήθησε, ιδιαίτερα όσους δεν έχουμε διδακτορικό στη Φυσική, να αποκτήσουμε μια «φυσική εποπτεία» εννοιών που ο σκληρός πυρήνας τους περιγράφεται μόνον με ανώτερα μαθηματικά. Εννοιών που συνέχισαν το έργο του Αϊνστάιν στην προσπάθεια κατανόησης του χρόνου και της βαρύτητας και του τρόπου με τον οποίο από κοινού διαμορφώνουν την «υφή του χωροχρόνου»...

 συνέχεια

Η σύγχρονη φυσική είναι ένας σκληρός έρωτας για την ανθρωπότητα. Η εποχή του ντετερμινισμού ήταν πιο βολική για το μυαλό, μας όπλιζε ως ανθρώπους με βεβαιότητες και κουτάκια με ταμπελίτσες. Ακόμη πιο βολικό ήταν το ότι μπορούσαμε να εξάγουμε αυτή την αιτιοκρατία στις κοινωνικές επιστήμες, να επινοούμε άλλες βεβαιότητες γεμάτες αισιοδοξία για το μέλλον μας.

Η Ειδική Σχετικότητα μαζί με την Κβαντομηχανική (και την δύσκολη γεφύρωση τους στο σχήμα των Αϊνστάιν – Ρόζεν- Ποντόλσκι) γκρέμισαν αυτές τις φιλοσοφικές βεβαιότητες. Αν το Σύμπαν λειτουργεί με τη σχετικότητα των μεγεθών στο μακροεπίπεδο και την απροσδιοριστία στο μικροεπίπεδο, δεν υπάρχει φιλοσοφικό έδαφος για την μηχανιστική αισιοδοξία σε κανένα τομέα της σκέψης. Ή όπως είπε ο Αντόρνο «δεν μπορεί να γραφτεί ποίηση μετά το Αουσβιτς».

Είναι πασίγνωστο ότι ο Χάιζενμπεργκ τη δεκαετία του 30 επέλεξε (γιατί τα φιλοσοφικά ζητήματα σε τελευταία ανάλυση είναι οντολογικές επιλογές) να ερμηνεύσει την απροσδιοριστία της ύλης με μεταφυσικό τρόπο. Μεταγενέστεροι επιστήμονες όπως ο Πενρόουζ και ο Χώκινγκ επαναθεμελίωσαν τον υλισμό με όρους σύγχρονης Φυσικής. Έναν υλισμό όχι υποχρεωτικά  αιτιοκρατικό αλλά όχι για αυτό λιγότερο συμπαγή. Η κυματοσυνάρτηση στην κβαντομηχανική περιγράφει αυτό που πράγματι υπάρχει, ανεξάρτητα από τον νου που παρατηρεί. Το ότι αυτό που υπάρχει ορίζεται ως συνάρτηση πιθανοτήτων δεν το καθιστά ούτε υποκειμενικό ούτε καν υπερβατικό κατά Καντ, αφού μπορεί να περιγραφεί μαθηματικά.

Ενώ ο Στήβεν Χώκινγκ στη μακροκλίμακα τόλμησε να στοχαστεί για τη δημιουργία του Κόσμου και του χωροχρόνου χωρίς να υποκύψει στην εύκολη λύση της έξωθεν δημιουργίας.

Στη μελέτη της οικονομίας και της κοινωνίας ο σύγχρονος μη μηχανιστικός και μη αιτιοκρατικός υλισμός εκφράστηκε στην ερμηνεία των κοινωνικών αντιθέσεων ως ανοιχτού συστήματος χωρίς προκαθορισμένη έκβαση και χωρίς την ασφυκτική κυριαρχία των «δυνάμεων» έναντι των «σχέσεων». ¨Όλα εξαρτώνται από την πρακτική και την διαπάλη των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων. Η γη δεν θα γίνει έτσι και αλλιώς κόκκινη, αλλά από την άλλη, το τι θα γίνει είναι δική μας επιλογή ή μάλλον σύνθεση και αποτέλεσμα συγκρουόμενων επιλογών.

Ο Στήβεν Χώκινγκ ήταν ένας «δικός μας άνθρωπος» με αυτή την σημαντικότερη έννοια. Ήταν ένας επιστήμονας και φιλόσοφος που πίστευε στην δυνατότητα μας να περιγράψουμε, να ερμηνεύσουμε, να παρέμβουμε σε αυτό που υπάρχει γύρω μας, πριν από μας και μετά από μας. Αυτό το πραγματικό και η δική μας σχέση και δράση μέσα σε αυτό, στην μικρότατη κλίμακα που μας αναλογεί, είναι η ουσία της ύπαρξης μας και η πηγή μιας άλλου τύπου αισιοδοξίας.

ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ. GR