Ο γηραιότερος σοφός Ελληνας

Του Κώστα Λεονταρίδη

Γνωστό αλλά δεν περιττεύει η υπενθύμισή του, γιατί αποτελεί αποθέωση της εκλαϊκευμένης συμπύκνωσης. Οταν κάθεσαι με ένα ωραίο κορίτσι για μία ώρα (δύο ώρες κ.ο.κ.), ο χρόνος μοιάζει σαν ένα λεπτό (δύο λεπτά κ.ο.κ.). Αν καθίσεις πάνω σε αναμμένη σόμπα για ένα λεπτό, ο χρόνος μοιάζει σαν μία ώρα. Αυτό είναι η σχετικότητα, είχε πει ο Αϊνστάιν, σε καιρούς που οι άνθρωποι δεν γνώριζαν τόσα πολλά ώστε να κατανοούν τις επαναστατικές θεωρίες του. Κι αν μετά την άλωση της Τροίας ο κόσμος γνώρισε αναρίθμητες «ωραίες Ελένες», θύματα της ίδιας πληθωριστικής τάσης έπεσαν και οι γνωστοί σοφοί της δικής μας αρχαιότητας. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, κατέστη απροσμέτρητος ο αριθμός αυτών που βαφτίστηκαν «σοφοί». Οπως φύτρωναν σαν μανιτάρια και οι «επιτροπές σοφών», εγχώριων και «εισαγόμενων», που κατέθεταν προτάσεις διά πάσαν νόσον. Εάν όλοι κρίνονται εκ του αποτελέσματος, τότε: α) ή οι σοφοί ήταν υπερτιμημένοι ή β) αυτοί που ζήτησαν τη βοήθειά τους ήταν ανίκανοι να κατανοήσουν- υιοθετήσουν σοφές συμβουλές. Περί σχετικότητας πάντα: Ο αείμνηστος Ανδρέας Παπανδρέου μπορεί να ήταν ένας καταξιωμένος στο παγκόσμιο στερέωμα οικονομολόγος, ωστόσο, όταν έπρεπε, μιλούσε τη γλώσσα του λαού: «Τσοβόλα, δώσ’ τα όλα...». Η σοφία διαχωρίζεται από την ευρυμάθεια, το θάρρος, τη σεμνότητα, τον καθαρό λόγο; Στην περίπτωση του Εμμανουήλ Κριαρά, της γηραιότερης μεγάλης προσωπικότητας στην Ελλάδα (γεννήθηκε στον Πειραιά το 1906), τα παραπάνω συνόδευαν αδιάλειπτα τη ζωή και το έργο του. Από τη μνήμη των περισσότερων ανασύρεται ως κορυφαίος λεξικογράφος. Οσοι τον γνώρισαν, διάβασαν, μορφώθηκαν από αυτόν του απονέμουν τον τίτλο ενός αληθινά σοφού Ελληνα. Αποδελτιώνω δειγματοληπτικά παλαιότερες τοποθετήσεις του ανθρώπου που «το πρώτο πράγμα που θυμάμαι ήταν το 1910, όταν όλοι φοβούνταν ότι ο κομήτης Χάλεϊ θα καταστρέψει τη Γη. Ε, δεν έγινε τίποτα». Για το γλωσσικό: «Ημουν καθαρευουσιάνος, τότε λέγαμε κρίμα που δεν μιλάμε τη γλώσσα του Πλάτωνα. Κατόπιν έγινα δημοτικιστής, γνήσιος, όχι του γλυκού νερού». Για τον πολιτισμό: «Ο αρχαίος μας πολιτισμός υπήρξε σημαντικότατος. Αλλά να φωνάζεις ότι είναι ανώτερος από τον κινέζικο είναι ανόητο. Αν οι νεοέλληνες νομίζουν ότι τους σώζει η πατραγαθία, αυτό είναι κούφιο. Ετσι φέραμε την Ελλάδα στην κατάντια αυτή». Για το «επέκεινα»: «“Εδώ θα μείνουμε”, μου είπε κάποτε ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, “δεν πιστεύω στη μετά θάνατον ζωή”. Απόρησα, διότι ο Τσάτσος ήταν ιδεαλιστής». Για την κρίση: «Εζησα και το Κραχ του ’29. Αυτό που ζούμε τώρα θα προτιμούσα να μην το είχα προλάβει». Για την παιδεία: «Βιώνουμε την έσχατη ανάγκη ανόρθωσής της. Ενας λαός προάγεται όταν έχει προηγμένη παιδεία». Ο δάσκαλος Κριαράς σε κάθε ευκαιρία μνημόνευε με ευγνωμοσύνη καθηγητές του στο Γυμνάσιο, που «μου άνοιξαν πνευματικούς ορίζοντες».                                                                                         (από Καθημερινή 18/9)