«Ο Ηγεμόνας» : 500 χρόνια μετά...

Συζήτηση πανεπιστημιακών: Ο Νικολό Μακιαβέλι, 500 χρόνια μετά τον «Ηγεμόνα»

Ο Νικολό Μακιαβέλι (1469 - 1527)

 «Μια σύγχρονη κριτική ανάγνωση του Μακιαβέλι», ήταν το αντικείμενο εκδήλωσης που οργάνωσε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Δημοσίου Δικαίου, με αφορμή τη συμπλήρωση 500 χρόνων από τη συγγραφή του πιο διάσημου έργου του και ενός από τα διασημότερα στην ιστορία των πολιτικών θεωριών, του «Ηγεμόνα».                                     
Στη συζήτηση κυριάρχησε το ερώτημα, αν ο όρος «μακιαβελισμός» ανταποκρίνεται στο πνεύμα του συγγραφέα ή είναι απλουστευτικός και μειωτικός, ωστόσο όλοι συμφώνησαν ότι ο «Ηγεμόνας» που γράφεται στη Φλωρεντία των Μεδίκων του 15ου αιώνα, είναι το πρώτο κείμενο πολιτικού ρεαλισμού, σε αντίστιξη με τη μεταφυσική και παπική ηθική και τις εξιδανικευμένες αξίες της Αναγέννησης.
Εξάλλου μπήκε από το Βατικανό στις λίστες των απαγορευμένων βιβλίων (index).

- Ο ομότιμος καθηγητής της Νομικής και πρώην υπουργός Μιχάλης Σταθόπουλος, που συντόνισε τη συζήτηση, χαρακτήρισε τον Μακιαβέλι «έναν πρώιμο διαφωτιστή» και σημειώνει ότι είναι η πρώτη φορά που ακούγεται ρεαλιστική άποψη στη Δύση.
- Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρώην υπουργός Προκόπης Παυλόπουλος μίλησε για την καταγωγή του Μακιαβέλι, από μια μέση οικογένεια της Φλωρεντίας, για τις ουμανιστικές σπουδές του, καθώς και για τις επιρροές του από τον Αριστοτέλη, τον Ξενοφώντα, τον Τίτο Λίβιο και τον Τάκιτο. Ο Μακιαβέλι ανέλαβε δημόσια αξιώματα ως διπλωμάτης και πολιτικός σύμβουλος, τόσο με την εξουσία των Μεδίκων όσο και με τους πολιτικούς αντιπάλους τους, όχι από ιδιοτέλεια, όπως υποστήριξε ο ομιλητής, αλλά επειδή ήθελε να είναι χρήσιμος στη χώρα του. Οραματιζόταν μάλιστα την ενοποίηση της Ιταλίας στην οποία εκείνη την εποχή συνυπήρχαν δουκάτα, βασίλεια αλλά και Αγία Έδρα. Ως σύγχρονο εκπρόσωπο της σκέψης του Μακιαβέλι, ο Προκόπης Παυλόπουλος ανέφερε τον Χένρι Κίσινγκερ, άποψη που προκάλεσε διαφωνίες.
- Ο καθηγητής του τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών Περικλής Βαλλιάνος είπε ότι για πρώτη φορά από τον Μακιαβέλι, ακούγεται συστηματικά η λέξη «κράτος», σε αντιδιαστολή με τη φεουδαρχία και την κληρονομική εξουσία. Είναι ο θεμελιωτής της νεωτερικής πολιτικής σκέψης, εμπνεόμενος περισσότερο από την αρχαία Ρώμη και τη Σπάρτη και λιγότερο από την Αθήνα.
«Γεμίζει την πολιτική με διαφορετική ηθική που παραπέμπει σε άλλα πολιτικά και πολιτιστικά πρότυπα», είπε ο καθηγητής απαντώντας στο ερώτημα του καθηγητή Σταθόπουλου, αν «αφήρεσε από την πολιτική την ηθική ή της έδωσε άλλη ηθική».
- Για τον Μακιαβέλι υπάρχουν τρεις έννοιες-κλειδιά: η «αρετή», η «τύχη» και η «ανάγκη». Πρέπει να κυνηγήσεις την τύχη και για να νικήσεις πρέπει να είσαι ενάρετος-ανδρείος. «Η τύχη είναι μια ζόρικη γυναίκα που ζητάει το μάστορά της», διαβάζει μια φράση ο καθηγητής Φιλοσοφίας του Δικαίου Κώστας Παπαγεωργίου.
Το έργο του Μακιαβέλι πρέπει να ενταχθεί στο περιβάλλον όπου ζει. Και ζει στη Φλωρεντία, με μια πολιτική ιστορία γεμάτη ανατροπές, συγκρούσεις και πολέμους, πράγματα που τον έχουν μάθει ότι η κατάκτηση και διατήρηση της εξουσίας αποτελεί μια εξισορρόπηση του τρόμου και της ισχύος και όχι του δικαίου.
- Ο «Ηγεμόνας» πρέπει να έχει μάθει να μην είναι καλός και να χρησιμοποιεί την καλοσύνη του κατά περίπτωση. Δεν καταργεί πάντως τις ηθικές έννοιες και είναι χαρακτηριστική η αναφορά του στον Αγαθοκλή, τον τύραννο των Συρακουσών, που εξαιτίας της «αχαλίνωτης ωμότητας και της απανθρωπιάς του» προκειμένου να αναρριχηθεί στην εξουσία, αρνείται να τον κατατάξει στο ίδιο βάθρο με τους μεγάλους.
«Δεν είναι ηθικά αδιάφορος. Διατηρεί ακέραιο το ηθικό του λεξιλόγιο», λέει χαρακτηριστικά ο καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Σωκράτης Δεληβογιατζής.

Έσχατη διακινδύνευση και πολυπλοκότητα είναι τα νεωτερικά στοιχεία που αναλύει ο Μακιαβέλι στον «Ηγεμόνα», συνόψισε ο Μιχάλης Σταθόπουλος, ο οποίος -όπως είπε εκ μέρους των διοργανωτών η καθηγήτρια Γλυκερία Σιούτη- «μας λείπει από τα διοικητικά του Πανεπιστημίου, ειδικά σήμερα». 
(TA NEA.gr -πολιτισμός)