Ψάχνοντας το «σύστημα»

ΠΑΣΧΟΣ ΜΑΝΔΡΑΒΕΛΗΣ
Οι παλιοί κομμουνιστές ήξεραν τουλάχιστον για τι πράγμα μιλούσαν. Οταν έλεγαν «φταίει το σύστημα», εννοούσαν «φταίει το καπιταλιστικό σύστημα οργάνωσης της παραγωγής» και είχαν δίκιο. Ο καπιταλισμός έφταιγε για τα όποια δεινά του βίου τους. Βεβαίως «έφταιγε» και για τα καλά του βίου τους, όμως αυτό δεν το συζητούσαν. Αλλά τουλάχιστον στη Δύση ο καπιταλισμός υπήρχε. Στην Ελλάδα, όταν λέμε ότι «φταίει το σύστημα», περί ποίου ομιλούμε;

Θεωρητικώς, τουλάχιστον, στην Ελλάδα υπάρχουν πολλά συστήματα. Υπάρχει, για παράδειγμα, ένα φορολογικό σύστημα το οποίο αλλάζει ανά τέταρτο της ώρας. Υπάρχει ένα σύστημα κίνησης και στάθμευσης οχημάτων το οποίο ελάχιστοι τηρούν. Υπάρχει το εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο αλλάζει κάθε υπουργός. Συστήματα, γενικώς, υπάρχουν πολλά. Στα χαρτιά όμως. Το βασικό πρόβλημα της Ελλάδος δεν είναι «το σύστημα», είναι η απουσία συστήματος. Οσο για το καπιταλιστικό σύστημα, ας μην κοροϊδευόμαστε: αν καπιταλισμός είναι η «διαρκής επαναστατικοποίηση της παραγωγής» (κατά Μαρξ) ή η «δημιουργική καταστροφή παραγωγικών δομών» (κατά Σουμπέτερ), στην Ελλάδα ακόμη παλεύουμε να κλείσουμε τον Οργανισμό Αποξήρανσης της Κωπαΐδας, 85 χρόνια μετά το τέλος του έργου.

Στη χώρα μας δεν υπήρχε ούτε καπιταλιστικό ούτε σοσιαλιστικό σύστημα. Υπάρχει ένα μη-σύστημα που αλλάζει αναλόγως της συγκυρίας. Το Σύνταγμα, για παράδειγμα, είναι το θεμέλιο του δημοκρατικού μας συστήματος. Αν τα θεμέλια πρέπει να αλλάζουν τέσσερις φορές σε μία τεσσαρακονταετία, δεν πάει κάτι στραβά· απλώς το οικοδόμημα που ονομάζουμε «σύστημα» δεν υπάρχει.

Πολλοί, βέβαια, μιλώντας για «το σύστημα» φτιάχνουν έναν δράκο με τέσσερα κεφάλια εκδοτών, ένα φολιδωτό σώμα πολιτικών και...

  συνέχεια
... χιλιάδες πόδια δημοσιογράφων που καθορίζουν τα πράγματα. Αυτή είναι μια ενδιαφέρουσα δικαιολογία για τις εκλογικές αποτυχίες της Αριστεράς -«δεν φταίμε εμείς που δεν πείθουμε, φταίνε οι άλλοι που πείθουν για τα αντίθετα»- αλλά δεν εξηγεί το γεγονός ότι και τα ΜΜΕ και τα κόμματα είναι χρεοκοπημένα. Στην ουσία και τα δύο λειτουργούν πιο βραχυπρόθεσμα κι από τους εμπνευστές των συνταγματικών αλλαγών.

Τι φταίει λοιπόν για την απουσία κάθε συστήματος στην Ελλάδα; Ισως η... αταξική μας κοινωνία. Η Ελλάδα είναι ένας ευμετάβλητος χυλός μικρομεσαίων χωρίς κάποιες σταθερές· απλώς κάποιοι μικρομεσαίοι είναι πιο πλούσιοι από τους άλλους. Οπως ορθώς έγραφε και ο Αλέξης Παπαχελάς, «η ελληνική αστική τάξη “βάρεσε” άτακτη υποχώρηση αρχικώς και κατόπιν αντικαταστάθηκε από ένα εσμό νεόπλουτων, κρατικοδίαιτων πειρατών. Αντί να επιμένει στην ανάγκη τήρησης των κανόνων για όλους, εστίασε το ενδιαφέρον της στο να φτιάχνει κανόνες στα μέτρα της ή να καταφέρνει να τους παραβιάζει χωρίς να τιμωρείται» («Δεν ήταν αστική τάξη αυτό το “πράγμα”», Καθημερινή 30.4.2014). Αυτό δεν ήταν φαινόμενο της Μεταπολίτευσης, αλλά της μεταπολεμικής εποχής, όταν οι μαυραγορίτες της Κατοχής έγιναν η ιθύνουσα τάξη στη θέση των παραγωγών της προπολεμικής περιόδου.

Το βασικό χαρακτηριστικό ενός συστήματος είναι η συνέχειά του. Στην Ελλάδα υπάρχει ένα ατέλειωτο ασυνεχές, μια επίφαση συστήματος που ανατρέπεται διαρκώς και για εντελώς περιστασιακούς λόγους. Οχι ότι δεν υπάρχουν συνεννοήσεις, διαπλοκή κ.ά. Και φαβοριτισμοί υπάρχουν (συνήθως υπέρ των κυβερνώντων που έχουν στα χέρια τους το κρατικό ταμείο) και άδικες επιθέσεις γίνονται σε πολιτικούς και κόμματα που χαλούν την υπάρχουσα σούπα. Σύστημα όμως με καθορισμένη στρατηγική κι αποτελέσματα δεν υπάρχει...
kathimerini.gr