«Τυχερέ, κείνο τ’ άθλιο δειλινό, σε δέσαν με το Δάσκαλο Γληνό»

Ο «Κώστας» στη Μακρόνησο

«Τυχερέ, κείνο τ’ άθλιο δειλινό, σε δέσαν με το Δάσκαλο Γληνό», λέει το ποίημα του Βάρναλη «Στην εξορία» (1935). Τυχεροί, λοιπόν, όσοι είχαν δάσκαλο τον Βάρναλη στον Αϊ-Στράτη, την Ανάφη, την Ακροναυπλία.
Τυχεροί όμως, μες στην ατυχία τους, και όσοι βρέθηκαν κλεισμένοι στο Σύρμα της Μακρονήσου μαζί με έναν άλλο σπουδαίο δάσκαλο, τον Δεσποτόπουλο. Εκεί, οι συνεξόριστοί του τον έλεγαν Κώστα, όχι Κωνσταντίνο.
Κώστα τον αποκαλεί και ο Σταύρος Αβδούλος, ένας αγωνιστής της Εθνικής Αντίστασης και όχι μόνο, που μιλά και γι’ αυτόν στο βιβλίο του «Το φαινόμενο Μακρόνησος» (1998, δυστυχώς εξαντλημένο). «Οταν δεν είχαμε να πούμε κάτι δικό μας, ο Κώστας θα ’ρχιζε να απαγγέλνει», γράφει.

Ολοι οι δόκιμοι ποιητές μας του ήταν οικείοι. Παλαμάς, Σικελιανός, Σεφέρης, Καβάφης....

Οικείοι τού ήταν και οι αρχαίοι ποιητές, Ομηρος, Πίνδαρος, οι τραγικοί. Ατέλειωτες απαγγελίες, Ελλήνων αλλά και ξένων ποιητών, συχνά μάλιστα στη μητρική τους γλώσσα.
Παρά την αγριάδα τους, οι αλφαμίτες φρουροί, όταν ο Δεσποτόπουλος απήγγελνε ποιήματα Ελλήνων ποιητών, τον άκουγαν με ανοιχτό το στόμα, όμως «μερικοί δεν του επέτρεπαν ν’ απαγγέλνει σε ξένες γλώσσες και σ’ αυτές συμπεριλάβαιναν και τα αρχαία ελληνικά».
Η αδυναμία του, εκεί στο Σύρμα, ήταν το σκάκι, που το έπαιζαν με πιόνια φτιαγμένα από ψίχα ψωμιού. Ενας από τους συμπαίκτες του, όπως αναφέρει ο Αβδούλος, ήταν ο Αβέρκιος Λειβαδάρος, ένας απροσκύνητος αγωνιστής που, όμως, σαν ήταν πιτσιρικάς είχε μπλέξει με κακές παρέες κι έτσι, σύμφωνα με τον Στ. Αβδούλο, το λεξιλόγιό του ήταν λιγάκι μάγκικο.
Ο Αβέρκιος έτρεφε βαθύ σεβασμό για τον Δεσποτόπουλο. Αλλά κι εκείνος τον αγαπούσε πολύ και, «σαν πανεπιστημιακός δάσκαλος» που ήταν, προσπαθούσε να τον κάνει να αποβάλει τη μάγκικη διάλεκτο. Εκεί που έπαιζαν σκάκι, ο Αβέρκιος πήρε τη βασίλισσα του δασκάλου και, σε τόνο θριαμβευτικό, του είπε:

Κωσταρίκο, σου την έφαγα την πουτάνα τη βασίλισσα

Οι παρόντες έσκασαν στα γέλια, όμως ατάραχος ο Δεσποτόπουλος του έκανε παρατήρηση:

Σου έχω πει, Αβέρκιε, να πάψεις να χρησιμοποιείς άσεμνες λέξεις

Καλά, Κωσταρίκο, δεν θα το ξανακάνω. Αλλά αφού είναι βασίλισσα... δεν είναι τέτοια;

Ο Κωνσταντίνος Δεσποτόπουλος δεν έγραψε για τον Κώστα της Μακρονήσου. Οπως εξήγησε πολλά χρόνια μετά, το 1988, αυτά που διαδραματίστηκαν εκεί «υπήρξαν ασύλληπτα για όποιον δεν τα έζησε», όμως «η συναίσθηση ευθύνης προς την ηθική γαλήνη της χώρας μού υπαγόρευσε τη σιωπή».
Σύμφωνα με τον Σταύρο Αβδούλο, ο παλιός συνεξόριστός του προτίμησε να σωπάσει γιατί κανείς δεν μπορεί να μιλήσει για τη Μακρόνησο αποσιωπώντας τη βαριά ευθύνη που έφεραν υμνητές της όπως ο Π. Κανελλόπουλος και ο Κ. Τσάτσος, συνάδελφοι στο Πανεπιστήμιο και προσωπικοί φίλοι του καθηγητή.
Μπροστά σ’ ένα τέτοιο δίλημμα βρέθηκε και ο Κ. Δεσποτόπουλος, γι’ αυτό προτίμησε να σωπάσει: «Το ήθος του τού υπαγόρευσε να μείνει πιστός στη φιλία».
Ολοι φευγάτοι τώρα πια. Στα βαθιά γεράματα, όρθιοι και μαχόμενοι, πέθαναν και ο Αβδούλος και ο Αβέρκιος. Aπρόβλεπτος όμως, ανυπότακτος ο άνεμος της Ιστορίας φέρνει κάποτε στα αυτιά μας τη φωνή του «Κωσταρίκου» ν’ απαγγέλνει Σικελιανό και Παλαμά και ας μην έγραψε ο ίδιος για όλα αυτά.

Μαριάννα Τζιαντζή
efsyn.gr